کلمات کلیدی : فاکتورهای محافظتی, اشعه های UV, ارزیابی ضد آفتاب ها, SPF, آفتاب سوختگی, پیر پوستی زودرس, افتادگی پوست, تیرگی رنگدانه ای فوری, Colipa UVA Method .
محافظت در برابر آفتاب به دلایل مختلف از جمله پیشگیری از بروز سرطانهای پوستی همانند: ملانوما و همچنین جلوگیری از ایجاد پیر پوستی زودرس از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
از بین اشعه های خورشیدی در دسترس بر روی سطح زمین اشعه های UVA و UVB بواسطه اثرات ویژه شان بر سطح و داخل پوست در کانون توجه متخصصین کازمتیک و درماتولوژی قرار دارند. معیار ها ، علامات و الزامات لیبلی مختلفی نیز برای بیان فاکتورهای محافظتی در برابر این دو اشعه ارائه شده است و گاهی تفاوت های موجود در آنها بگونه ای است که مصرف کنندگان و حتی برخی اوقات پزشکان را در یافتن یک ضد آفتاب مناسب سر در گم و گمراه می نماید. لذا لازم است تا نگاهی گذرا بر مبحث فاکتورهای محافظتی این اشعه ها داشته باشیم.
SPF
شناخته شده ترین این فاکتورهای محافظتی، Sun Protection Factor یا به صورت مخفف SPF یا همان فاکتور محافظتی در برابر نور آفتاب است. این فاکتور تنها بر اشعه UVB تمرکز داشته و بر این بخش از انرژی دریافتی از نور خورشید اشاره دارد. می دانیم انرژی UVB سبب سرخی ، آفتاب سوختگی بر روی پوست می گردد. اما SPF بیانگر چیست؟
تست SPF بر روی یک دسته ایی ١٠ الی ١۵ نفری ( بسته به کشور مورد نظر) از داوطلبان صورت می گیرد و در این تست حداقل زمان لازم برای شروع سرخی و سوختگی پوست بدون ضد آفتاب و بعد از استعمال ضد آفتاب مورد بررسی قرار می گیرد.
اگر فرض کنیم پوستی برای سرخ شدن ده دقیقه زمان لازم داشته باشد استفاده از یک ضد آفتاب با SPF ٣٠ ، سیصد دقیقه محافظت در برابرUVB ایجاد می نماید و این بدان معنی است که این فرآورده می تواند ایجاد سرخی را سی بار به تاخیر اندازد. حال آیا واقعا این اتفاق می افتد؟ آیا اگر فردی یک ضد آفتاب با SPF 30 استفاده نماید سیصد دقیقه مشکلی نخواهد داشت؟
حقیقت امر این است که پاسخ منفی است زیرا عواملی همانند نوع پوست ،شدت تابش یو وی ، میزان در دسترس بودن آن و زمان در معرض قرار گرفتن نیز تاثیر مستقیمی در میزان محافظت و ابعاد سوختگی دارد.
✔ انرژی UVA
اما همانگونه که گفته شد ما در معرض تابش اشعه خطرناک UVA هم قرار داریم ، زمانی که SPF طراحی و پیشنهاد شد هنوز کاملا اهمیت UVA و انرژی آن مشخص نشده بود. UVA بخش اعظم انرژی دریافتی اشعه ماوراء بنفش را تشکیل می دهد و قابلیت نفوذ به لایه های عمقی تر پوست را دارد.
انرژی UVA سبب سرخی و آفتاب سوختگی نمی گردد بلکه به DNA و توالی موجود در آن آسیب می زند ، سبب بروز سرطان ، پیر پوستی زودرس و وابسته به تابش نور آفتاب ، لک ،چروک و افتادگی پوست می شود. اشعه UVA در تمام طول روز و حتی در روزهای سایه نیز وجود دارد لذا هیچ محافظتی بدون محافظت در برابر این اشعه کامل نیست.
برای محافظت در برابر این اشعه ،فیلتر های مختلفی ارائه شده است و در فرمولاسیون های مختلف بکار می رود . اما همانند SPF استاندارد و معیار نسبتا واحدی برای سنجش میزان این محافظت وجود ندارد و معیارها و روش های سنجش متفاوتی در جهان جاری و ساری است .
✔ PPD
یکی از این معیارها PPD است که مخفف Persistent Pigment Darkening یا سنجش تیرگی پایدار رنگ دانه ها پوست در مقابل تیرگی رنگدانه ای فوری است. این روش سنجش در آسیا و اروپا مورد استفاده قرار می گیرد و متدی نسبتا مشابه با SPF است با این تفاوت که در اینجا صحبت از محافظت در برابر انرژی UVA می باشد نه UVB .
PPD روشی است که در آن تابش میزان مشخصی از انرژی UVA بر روی تعداد مشخصی از داوطلبان با ضد آفتاب و بدون ضد آفتاب مورد بررسی قرار می گیرد و بر خلاف SPF معیار ،ایجاد اولین علائم سرخی نیست بلکه معیار ایجاد تیرگی های رنگ دانه ایی پایدار است و PPD ، ١٠ به این معنی است که استفاده از فرآورده ایی که چنین PPD ایی دارد ده برابر بیشتر از پوست ما در برابر ایجاد تغییر رنگهای پایدار نسبت به زمانی که ضد آفتابی استفاده ننموده ایم محافظت می نماید.
✔ Colipa UVA Method
روش سنجش UVA توسط Colipa : روش سنجشی است که برای UVAPF در اتحادیه اروپا استاندارد شده است. در این متد سنجش فاکتور محافظتی UVA ،معیار سنجش همانند PPD نیست و تیرگی های رنگدانه ای پایدار مورد بررسی قرار نمی گیرد بلکه میران انرژی UVA که از میان یک لایه نازک فیلم مانند ضد آفتاب مالیده شده بر یک پلاستیک عبور نموده است مورد بررسی قرار می گیرد.
لذا به دلیل اینکه Colipa UVA Method روشی نیست که بر روی انسان مورد مطالعه قرار بگیرد نمی توان آن را مشابه و هم سنگ SPF دانست.
✔ PA یا همان Protection Grade of UVA
از این روش برای سنجش انرژی UVA در ژاپن و کره جنوبی و برخی دیگر از کشورها استفاده می شود. شاید این معیار به نوعی ساده سازی همان روش PPD تلقی گردد ،PA شامل محدوده ای از +PA to PA++++ می باشد که +PA محدوده ٢-۴ PPD را شامل می شود و ++PA نیز PPD بین ۴-٨ را معنی می دهد +++ PA محدوده ٨-١۶ و سرانجام ++++ PA نیز به معنای PPD بالای ١۶ است.
این روش سنجش محدودیت هایی در بیان محافظت های بالای ٢٠ PPD دارد و همه را با معیار++++ PA تقسیم بندی می نماید در حالیکه تفاوت های بنیادی بین PPD ٢٠ و ۵٠ وجود دارد. به علاوه در بسیاری از کشورها هنوز++++ PA شناخته شده نیست و آنها هنوز +++ PA را ملاک عمل قرار می دهند.
✔ Broad Spectrum
معیاری برای سنجش UVA در کانادا و امریکاست و شاید یکی از ساده ترین روش های سنجش و معرفی محافظت در برابر اشعه UVA می باشد که در عین حال فهم درستی از چگونگی و میزان صحیح محافظت در برابر این انرژی خورشیدی را به ما نمی دهد. برای اخذ فاکتور broad spectrum یک فرآورده باید ٩٠ درصد همه اشعه یو وی موجود در طول موج ٣٧٠ نانومتر را جذب نماید.
البته می دانیم رسیدن به چنین عددی شاید آسان نباشد. لذا تقسیم بندی کم ، متوسط ، خوب و خیلی خوب را نیز در نظر گرفته اند. به هر حال ضد آفتابی که بخوبی در برابر اشعه های خورشیدی در دسترس همانند UVA و UVB محافظت لازم را ایجاد ننماید هرگز مقبول نیست ، مد نظر داشته باشیم نام برند و کشور سازنده هرگز ملاک مناسب بودن ضد آفتاب نیست و تنها استفاده شخصی از این فرآورده و رضایتمندی حاصل از محافظت است که می تواند معیار تایید یا عدم تایید این نوع از فرآورده ها باشد .
✔ UPF
از سال ١٩٩۶ استاندارد جدیدی برای فاکتورهای محافظتی تحت عنوان UPF معرفی شد. استانداردی که به بررسی میزان محافظت در برابر اشعه یو وی ultraviolet protection factor می پردازد. فاکتوری که برای بررسی میزان محافظت البسه در برابر انتقال اشعه یو وی به بدن پرداخته و تعیین می نماید که هریک از البسه تا چه میزان محافظت ایجاد می نمایند.
می دانیم که البسه نقش مهمی در محافظت بدن در برابر انرژی های خورشیدی دارند، نقشی که بشدت وابسته به ساختار ، وزن ، رنگ و بافت آنهاست. UPF به نوعی اعلام می دارد که چه میزان از اشعه وارده به لباس انتقال می یابد و معیاری از صفر تا ۵٠ دارد و UPF در واقع کسری از ۵٠ است یعنی یک بلوز با UPF ۵٠ تنها یک قسمت از ۵٠ قسمت اشعه دریافتی را انتقال می دهد. بد نیست بدانیم یک تی شرت کتانی سفید رنگ و نازک UPF حدود ۵ دارد و ١/۵اشعه دریافتی را به بدن ما انتقال می دهد.
به هر ترتیب در حال حاضر شاهد گسترش توجه جهانی به مقوله نقش البسه در دریافت اشعه یو وی هستیم و ممکن است در آینده نزدیک شاهد نوآوری های گوناگونی نیز در این زمینه باشیم.
دکتر محمد بقایی
دکترداروساز و پژوهشگر صنعت کازمتیک
مشاور اداره کل فرآورده های آرایشی و بهداشتی سازمان غذا و دارو
