گسترش علاقه به استفاده از محصولات آرایشی و بهداشتی عاری از اسانس یا مواد عطری

کلمات کلیدی: محصولات آرایشی و بهداشتی, اسانس, مواد عطری, محصولات کازمتیک معطر, اسانس های عطری, درماتیت تماسی آلرژیک, مواد آلرژی زا, آلرژن های هاپتنی, هیپو آلرژنیک .

این بار ” هر چه بی بو یا کم بو تر بهتر “

استفاده از اسانس های عطری امروزه گستردگی فوق العاده ای یافته و تقریبا می توان آنها را در همه محصولات مورد مصرف روزانه اعم از محصولات بهداشتی ، عطرها ، محصولات کازمتیک معطر و حتی محصولات شوینده خانگی نیز یافت.

شاید باستان شناسان آنچه را که در سال ۲۰۰۵ میلادی درمنطقه پیرگوس، قبرس کشف کردنده اند قدیمی‌ترین عطر جهان باشد. عطرهایی که قدمتی بیش از ۴٬۰۰۰ سال دارند. در این مجموعه حداقل ۶۰ دستگاه تقطیر، کاسه برای مخلوط کردن، قیف و بطری عطر در یک کارگاه (۴٬۰۰۰ متر مربعی) کشف گردید. در زمان‌های قدیم مردم با استفاده از گیاهان و ادویه جاتی مانند بادام، گشنیز، مورد سبز، رزین رسته مخروطیان، ترنج، و همچنین انواع گل عطر تولید می‌کرده‌اند.

البته عطر سازی و بکارگیری از مواد معطر و عطری در ایران نیز قدمتی چند هزار ساله دارد و برخی از پادشاهان ساسانی عطرهای مخصوص و اختصاصی خود را داشته اند.

به هر حال این طیف گسترده مصرف مواد عطری و اسانس ها سبب افزایش احتمال تماس و بروز آلرژی های تماسی در افرادی با زمینه های ارثی و مستعد حساسیت گشته است.

حساسیت های پوستی به عنوان یکی از واکنش های مهم و مورد اعتنای بسیاری از اسانس ها مورد توجه قرار دارد و این مشکل حتی می تواند سبب بروز واکنش های بسیار جدی و حتی تهدید گر زندگی گردد.

پزشکان معمولا به افرادی که پوستی حساس دارند یا مبتلایان به انواع آلرژی هستند توصیه می نمایند حتی الامکان از مصرف عطر ، ادکلن ، اسپری یا رول های خوشبو کننده ی زیر بغل ، بادی اسپلش ، انواع صابون عطری یا حتی کرم و شامپوهایی که حاوی اسانس های عطری با دوز بالا هستند پرهیز نمایند، یا از محصولات بی اسانس استفاده نمایند یا محصولاتی را مصرف نمایند که دارای کمترین مقدار اسانس می باشند.

از همین رو مدتهاست که ادعای عدم بکارگیری عطر یا اسانس ها در محصولات آرایشی و بهداشتی یا همان کازمتیک یا همان ادعای محصولات FREAGRANCE-FREE مورد توجه قرار گرفته است.

درماتیت تماسی آلرژیک یا ACD عمدتا نوعی بیماری ایمنی واسطه گری شده توسط CD8+ T cell به دلیل تماس با مولکول های شیمیایی با وزن کم، عموما زیر ۵۰۰ دالتون است ، که هاپتن نامیده شده و با پوست در تماس بوده و به آن نفوذ می نمایند و در نتیجه سبب بروز اریتما و اگزما می گردند.

درماتیت تماسی آلرژیک یا ACD پدیده ایی متداول و معمول است و مطالعات اپیدمیولوژیک تخمین می زنند که حدود ۲۰ درصد از مردم دنیا با این مشکل درگیر می باشند.

تا کنون بیش از ۴۰۰۰ نوع ماده آلرژی زا که می توانند موجب برزو ، درماتیت تماسی آلرژیک یا ACD گردند شناسایی شده است و از حدود ۳۰ درصد از مواد شیمیایی ثبت شده در (EHCA The European Chemicals Agency (ECHA نیز به عنوان مواد آلرژی زا یا Hazard شناخته می شوند.

درماتیت تماسی (Contact dermatitis) به دو نوع آلرژیک (Allergic contact dermatitis, ACD) در ۲۰% موارد و نوع تحریکی (Irritant contact dermatitis , ICD) شامل ۸۰% موارد تقسیم می گردد و به سه فرم حاد، تحت حاد و مزمن دیده می شود. این بیماری با علایمی چون درد، قرمزی، خارش، وزیکول، پاپول، سخت و چرمی شدن پوست همراه است.

درماتیت تماسی آلرژیک (ACD) یا افزایش حساسیت تماسی (contact hypersensitivity CHS) بیماری التهابی وابسته به سلولهای T با مکانیسم تیپ IV صدمه نسجی ( افزایش حساسیت نوع تاخیری) (Delayed type hypersensitivity DTH) است که با غلظتهای حساس کننده ای از آلرژن های هاپتنی در تماس با پوست ایجاد می گردد.

اگر ماده ای بخواهد به عنوان یک ماده آلرژی زای تماسی عمل نماید باید از پوست جذب گردد با پروتئین های اندوژنوز حامل واکنش دهد تا یک آنتی ژن کامل را شکل دهد، این ترکیب باید بتواند التهاب های اپی درمال و درمال را سبب شده سبب فعال سازی دندریتیکی سلول شده و از این طریق به گره های لنفاوی انتقال یابد و در آنجا توسط سول های T به عنوان یک عامل آنتی ژنتیک شناخته گردد.

لذا شرط مهم و اساسی برای ایجاد آلرژی تماسی ، وزن مولکولی پائین ماده شیمیایی و امکان نفوذ آن به داخل پوست است.

از بین عمومی ترین و متداول ترین مواد آلرژی زا می توان به soeugenol, cinnamyl alcohol, eugenol, farnesol, و citral اشاره نمود و این در حالیست که lilial, hexyl cinnamal , citronellol, linalool, و limonene از حساسیت زایی کمتری برخوردارند.

بر اساس مطالعه ای که در بلژیک صورت گرفت مشخص شد از بین ۱۰ هزار بیمار مبتلا به درماتیت که بیش از ۱۵ سال درگیر با درماتیت تماسی بودند حدود ۱۴٫۵ درصد افراد حداقل به یک نوع از یا fragrance mix I , II, Myroxylon Pereirae hydroxyisohexyl ۳-cyclohexene carboxaldehyde پاسخ مثبت نشان داده اند.

از مهمترین عوارض آلرژی های تماسی با عطرها و اسانس ها می توان به موارد زیر اشاره کرد :

سردرد خفیف تا شدید
سوزش پوست، خارش و بثورات
عطسه، سرفه و آبریزش بینی، رینیت آلرژیک
مشکلات تنفسی،
سرگیجه و خستگی ، دردهای عضلانی
پر اشکی چشمها ، قرمزی و خارش آنها
خستگی ، ناتوانی در تمرکز
تهوع و استفراغ

به هر حال مدتی است عدم استفاده از مواد عطری یا اسانس ها در محصولات کازمتیک یا استفاده از مواد عطری خاصی که عاری از مواد آلرژی زا بوده یا از حداقل توان آلرژی زایی برخوردار باشند در کانون توجه متخصصین و عموم مردم قرار گرفته است. هر چند درج عناوینی همچون عاری از مواد عطری یا هیپوآلرژنیک بر روی محصولات تضمینی بر عدم بروز حساسیت نیست ولی به افراد دارای حساسیت جدا پیشنهاد می گردد در هنگام انتخاب و خرید محصولات کازمتیک حتما به این موارد دقت نمایند.

علاوه بر این امروزه محصولات شوینده خانگی که برای نظافت و پاکیزگی البسه و منزل کاربرد وسیعی دارند نیز به دلیل احتمال تماس شان با بدن و احتمال بروز آلرژی همین ادعا ها را دنبال می نمایند و افراد دارای آلرژی به مواد عطری به دنبال انتخاب و استفاده از محصولات عاری از عطر یا عاری از مواد آلرژی زای عطری هستند.

در بین مواد شوینده خانگی عمومی صابون ها ، مایع دستشویی ، پودرهای لباس شویی ، نرم کننده های لباس و خوش بو کننده های هوا از مهمترین عوامل آلرژی ها هستند.

✍️ دکتر محمد بقایی
دکترداروساز و پژوهشگر صنعت کازمتیک
مشاور اداره کل فرآورده های آرایشی و بهداشتی سازمان غذا و دارو